(Mizo Zirlai Pawl Gen. Headquarters bultum Zoram Ni March 5, 2019-a Kolasib Headquarters MZP, Kolasib hmaa Pu. J. Lalṭhafamkima Commandant 1st IR Battalion thusawi).
February ni 28, 1966 ah Mizo National Army (MNA) chuan India Sorkar lakah lungawilohna lantîrin Mizote dikna chanvo ngaihthaha a awm chu a do ta a. Zoram pumah buaina a chhuak ta a. Indira Gandhi kaihhruai India Sorkar chuan hmun danga a khua leh tuite chunga a la tih ngai reng reng loh leh tun hnu pawha a tih leh tawh ngai loh thil râpthlâk tak chu a khua leh tui Mizote chungah a ti ta a ni!
Chutichuan March ni 5, chawhma dar 11:30 ah Indian Air Force indo thlawhna (fighter) "Toofan" (Hindi ṭawnga Hurricane tihna) leh "Gnat" hmangin Machine Gun nen Aizawl Khawpui chu a bei ta chiam a ni. Heng indo thlawhnate hi Tezpur Air Base aṭanga rawn chê an ni a. Thil hrechiang tute sawi danin a khalhtu Pilot pahnihte pawh kha Rajeshwar Prasad Singh Binduri (Rajesh Pilot) leh Suresh Kalmandi te an ni âwm e.
Aizawl beihna atana an thlawhna hman te kha:
1. TOOFANI: He Jet Fighter
hi Dassault M.D 450 Ouragan
a ni a. TOOFANI tih chu French
ṭawnga HURRICANE (thlipui)
Hindi version mai a ni a.
France ram siam Single-seater
air defence leh multi-role
fighter a ni a. A speed pangngai
chu 2500 km/hour a ni.
2. GNAT: Hawker Hunter hi
transonic jet-powered single-
pilot fighter a ni a. British
company Hawker Aircraft
ten Royal Air Force tana kum
1940 - 1950 inkara an siam
a ni. A chak ber laiin (top speed)
1,150 km/hour a ni.
Hetianga IAF thlawhnaten Aizawl khawpui an beih vak hi March ni 5, 1966 a ni kan tih tawh kha. A tuk March ni 6 ah pawh rawn che lehin BOMB hial an thlâk ta a; Aizawl khawpui chhunga Veng lian ber ber - Chhinga Veng, Mirawng Veng (Hmeichhe Veng), Dawrpui, Republic Vengte chu meivâpah an chang zo ta a; nunau pawisawilo thlengin mi tamtakin nunna an chân a; tam takin hliam an tuar bawk a. Indian Air Force chuan Aizawl khawpui chu vansang lam aṭangin March ni 13 thlengin a rûmṭhaih vut vut reng bawk a. A taka hmutuin Khasi Legislator G.G. Swell leh Rev. Nicholas Roy te hnena a sawi danin, "thlawhna chi hnih an thlâwk a. Pakhat chu a muang deuh, mei leh meikhu chhak chhuak ve lo, leh chi dang leh chu thlâwk chak lutuk mai; a lokal thâwm pawh kan hriat hma hauhva thlâwk bo leh nghal ṭhin a ni," a ti, an ti.
Hetia Mizote khawpui berin nasa taka beih a tawh hian Mizote rilru chu a ti zâm lova, a ti paukhauh sauh a, hnam anga inlungrualna a thlen ta hlauh a. MNF Movement chu hmeh mih ahnêkin a hnu kum 20 chhung zet ram chu a buai chhunzawm ta zâwk a ni! Hetianga Aizawl khawpui BOMB hmanga an beih hi Indian Military hotute chuan kum 1980 thleng pawh khan an la zêp (deny) lehnghal a: March ni 9, 1966 ah ram pawn (foreign) Chanchinbumi in India Prime Minister a zawhna ah, PM chuan bomb ni lovin mihring (sipai) leh ration thlâk angin a sawi hram a. An bomb themte kha chhum hmin-a ei theih ni hmiang!??
Tichuan, Kum 1967 ah Armed Forces Special Powers Act chu Mizoramah hman a lo ni ta a. A hunlaia Eastern Command hotu ber Lt. Gen. Sam Manekshaw ho chuan Mizote history a thil râpthlâk êm êm mai pahnihna chu an rawn thlen leh ta! Chu chi KHAWKHÂWM a ni!
Tûnlai ang deuh tho hian Mizoram chu kawngpui pahkhatin Silchar aṭanga lûtin Hmar tâwp aṭangin chhimlam thui tak thleng a tantlang rawih a. Kawngpui chhuahlam leh tlaklam ahte chuan khaw têtak tê tê an darhsarh niaih nuaih a. Chung khuate chu kawngpui hrûlah tihluihnain an hruai khâwm ta chiam chiam a ni! Sâwikhawm khuate hi Protected and Progressive Villages tih hming an vuah a. Mahse, a nihna takah chuan Jewish Concentration Camp min ti hrechhuak - Gas Chamber tel lovin!!
Sipai hotuten khua an sawikhâwm chhan ber zawk chuan an hming vuah PPVS awmzia a persan hle. Mizo mipuite sahimna emaw hmasawnna duh vang ni lovin, anmahni zawkin Hnam Pasalṭha rammu te beihna kawnga an awlsam zawkna leh an chakkhai hrêksak tumna avang zawk a ni a. Khawkhâwm hunlai thil râpthlak tak takte vawin ni-ah kan sawi seng lovang.
Engpawh ni se, vawin Mizote India Sorkar laipuiin râlpui beih meuhva min beih ni kan hriatrengna ah hian kan thinlungah Hnamdang laka khâkna emaw, India Sorkar huat thar lehna emaw Armed Forces te chunga phuba lak duhna rilru emaw pawh keimahni ah chawk chhuak lo sela. Thil thleng tawh zawng zawngah inremna "Thuthlung" June ni 30, 1986 khan kan "Sign" tawh a.
Masada thilthleng avang khan Israelte chuan "Masada Will Never Fall Again!" an ti a; US in Hiroshima ah Atom Bomb a thlak ni chu Japanese ho chuan "Khawvêl Huap Remna Ni" ah an puang hlauh a.
Hemi ni hian Mizo zawng zawngte Zoram chhung leh Zoram pawn hmun tina mite thinlungah "Hnam Inpumkhatna" rilru a tharin min pe leh zâwk se, a va duhawm dawn êm! Kan inlungrual loh chuan Pathian thua "Warning" awmsa hi kan chunga thleng thei a ni tih mawlh hi uar takin ka sawi duh:
"Ram dang mi in zinga awmte
chuan an san khalh telh telh
ang che u a, nangni chu in hnuai
telh telh ang. An pûktir ang che
u a, nangni chuan in pûktir
ve lo vang. Anni chu lu an ni
ang a, nangni chu mei in ni ang."
(Deut 28:43-44).
a tih hi kei chuan tunlai kan ṭhangtharte "trend" ka thlîr hian ka hlau!
Chuvangin, MZP thupui ang ngeiin, "Ṭanrual hi Chakna" a ni tih hi i hre thar leh ang u. MZP vul zêl se, ka lawm e.
.....
No comments:
Post a Comment